In 1966 richtte een groep van ongeruste Nederlanders Democraten ’66 op. Zo’n 56 jaar later bestaat de partij nog steeds. Inmiddels is D66 uitgegroeid tot een stabiele partij in de Nederlandse politiek. Een partij die haar stempel weet te drukken. Hoe verging het de partij de afgelopen 56 jaar?
Iconische verkiezingsspot van D’66 in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 15 februari 1967.
Hans van Mierlo in een verkiezingsspot. • Beeld: Archiefmateriaal
1966
De oprichting en het appèl
56 jaar geleden werd in Hotel Krasnapolsky in Amsterdam een nieuwe politieke partij opgericht: Democraten 66,kortweg: D’66. Hans van Mierlo was een van de 36 initiatiefnemers, die op 15 september 1966 een appèl presenteerden.
“Aan iedere Nederlander
die ongerust is
over de ernstige devaluatie
van onze democratie.”
Dit Appèl van maar liefst acht pagina’s wordt in een oplage van 20.000 stuks gedrukt en is te koop voor 1 gulden per stuk bij de boekhandel. De aangehechte adhesiekaart kan tot 15 oktober 1966 worden ingestuurd. Afhankelijk van het aantal adhesiebetuigingen zal het initiatiefcomité besluiten tot het oprichten van een politieke partij.
Initiatiefcomité D’66
Het initiatiefcomité D’66 komt voort uit een groep van dertien mensen die op initiatief van Algemeen Handelsblad-journalisten Hans Gruijters en Hans van Mierlo op 30 april 1966 bijeenkomt in Hotel Krasnapolsky te Amsterdam om “met gefronste wenkbrauwen van gedachten te wisselen over het kreupele bestaan van het politieke leven in ons land”. Twee van hen kunnen zich niet vinden in de besproken koers en verlaten de groep. De overige elf spreken korte tijd later weer af bij Hans van Mierlo thuis in Amsterdam.
In de maanden die volgen komt de – inmiddels naar 46 personen uitgebreide, en later weer naar 36 geslonken – groep elke zaterdag in Amsterdam samen om onder voorzitterschap van Van Mierlo te vergaderen over de grondslagen van een nieuwe partij, zoals later gepubliceerd in het Appèl.
Tussen bestormen en besturen.
Coen Brummer en Simon Otjes stelden het boek ‘Tussen bestormen en besturen. 55 jaar D66 in de Nederlandse politiek’ samen. Een mooi overzicht van onze partijgeschiedenis.
Politieke Partij Democraten 66
De reacties op het Appèl zijn overweldigend en op zaterdag 14 oktober 1966, nog geen 24 uur na de Nacht van Schmelzer besluit het initiatiefcomité tot de oprichting van de Politieke Partij Democraten 66 – kortweg: D’66. Later dat jaar organiseert de partij haar eerste écht democratische congres. Het congres duurt langer dan gepland en gaat door op derde Kerstdag, omdat er zoveel te bespreken was. Op dat moment uniek in de Nederlandse politiek.
Tot voorzitter is gekozen: mr. H.A.F.M.O. van Mierlo (journalist), tot secretaris mr. H. van Beekhuizen (advocaat) en tot penningmeester drs. E. Visser (journalist), zo meldt het Algemeen Handelsblad van maandag 24 oktober 1966.
D66-oprichters Henk Gajentaan en Erwin Nypels terug naar deRAI Amsterdam, waar in 1966 ons allereerste ledencongres werd gehouden.
Beeld: D66-oprichters Henk Gajentaan en Erwin Nypels gaan terug naar de RAI Amsterdam, waar in 1966 ons allereerste ledencongres werd gehouden.
1967 – 1981
D’66 wint fors bij eerste verkiezingen
D’66 wint als nieuwkomer onder leiding van Hans van Mierlo maar liefst 7 zetels. Dit wordt uitbundig gevierd in Hotel Krasnapolsky in Amsterdam op de avond van 15 februari 1967. Een dag later prijkt Van Mierlo op de voorpagina van de New York Times: “Star Rises in Dutch Politics”.
Deze verkiezingen zorgen voor een flinke verschuivingen in de Nederlandse politiek. D’66 wint 7 zetels. Maar KVP en PvdA verliezen flink. De eerste jaren zit D’66 in de oppositie. Binnen de partij is volop discussie over de toekomst van de partij. Maar over één ding is iedereen het eens: het partijcongres – waar ieder lid één stem heeft – is het hoogste partijorgaan. Dat is uniek in die tijd!
Hans van Mierlo - Hans van Mierlo op de voorpagina van de New York Times. • Beeld: New York Times
Groei bij verkiezingen en samenwerken met progressieve partijen
Op 28 april 1971 wint D’66 verkiezingen. Tijdens de uitslagenavond – weer in Hotel Krasnapolsky – horen de Democraten dat zij 4 zetels winst boeken. Ze groeien door naar 11 Kamerzetels.
Al voor deze verkiezingen werkte D66 intensief samen met PvdA en PPR. Door samen te werken met progressieve partijen boeken zij tegenwicht aan het conservatieve kabinet van KVP, VVD, ARP en CHU.
Het kabinet Biesheuvel valt snel en in 1972 zijn er weer verkiezingen. D’66 verliest flink (van 11 naar 6 zetels). Na een lange formatie in 1973 treedt D66 voor het eerst toe tot een kabinet, het kabinet Den Uyl. D66 levert met partijoprichter Hans Gruijters één minister.
Nieuw leiderschap na Van Mierlo
In 1973 treedt Van Mierlo af als partijleider. Jan Terlouw volgt hem op. Hij kiest een nieuwe koers. D66 neemt meer afstand van politieke samenwerking met PvdA en PPR en voert een meer zelfstandige koers. De jaren hierna verliest D66 een aantal verkiezingen. Discussies in de partij verlopen emotioneel. Máár een motie in 1974 om de partij op te heffen wordt verworpen door het congres. D66 blijft bestaan.
Jaren van herstel met Jan Terlouw als partijleider
Jan Terlouw zou in 1973 alleen lijsttrekker van D66 worden als hij voldoende steun ervaart. Hij wil binnen 3 maanden 66.000 handtekeningen ophalen onder de verklaring “D’66 moet meedoen aan de verkiezingen”. Ook moesten er 1966 nieuwe leden komen. En dat lukte: 88.938 handtekeningen kwamen binnen; 4.410 mensen werden lid. Terlouw werd lijsttrekker. De verkiezingen daarop wint D66 er 2 zetels bij.
In de jaren daarna groeit D’66 door. Twee D66’ers nemen plaats in het Europees Parlement. Zij nemen na veel discussie plaats in de liberale fractie.
Het gaat goed met de partij. De sfeer is goed en de peilingen zijn veelbelovend. Desondanks is het verkiezingsresultaat verbluffend. D’66 wint in 1981 9 zetels (van 8 naar 17).
Na deze overwinning neemt D66 samen met CDA en PvdA zitting in het kabinet Van Agt II. Terlouw wordt vicepremier. Het kabinet valt echter snel – al na 8 maanden stapt de PvdA uit het kabinet.
Oprichters van D66 - Een groep van 36 mensen presenteert in perscentrum Nieuwspoort een voorstel voor politieke vernieuwing. Zij noemt zichzelf het initiatiefcomité D’66 en hun Appèl is gericht aan iedere Nederlander die ongerust is over de ernstige devaluatie van onze democratie. (15 september 1966) • Beeld: D66
Hans van Mierlo - D66 wint in 1967 maar liefst 7 zetels. • Beeld: D66
Verkiezingswandeling van D66 - Van Mierlo en Goudsmit (in witte jas) laten op het Rembrandtplein ballonnen op. (Amsterdam, 24 april 1971). • Beeld: Archiefbeeld
Schaduwkabinet - Leden van het schaduwkabinet, zittend v.l.n.r. […], Goudsmit (D66), Van Mierlo (D66), Den Uyl (PvdA) en Aarden (PPR). In Den Haag op 16 april 1971. • Beeld: Archiefbeeld
Hans van Mierlo - Hans van Mierlo tijdens een algemene vergadering van de Jonge Democraten. Utrecht, 2 februari 1986. • Beeld: D66
1 / X
1982 – 1994
D66 verliest flink
Na amper een jaar kabinet zijn er nieuwe verkiezingen. D’66 verliest fors. Er blijven slechts 6 van de 17 zetels over. Terlouw treedt af. Er volgen tijden van wisselend leiderschap en het helen van wonden.
Hans van Mierlo keert terug
In 1985 kondigt Hans van Mierlo zijn kandidatuur aan voor het lijsttrekkerschap. Ook verandert de naam van D’66 in D66. In 1986 heeft D66 de stijgende lijn weer te pakken. Het aantal raadsleden groeit licht. En ook bij de Tweede Kamerverkiezingen volgt winst, naar 9 zetels, al wezen de peilingen op 11 zetels. In 1989 groeit D66 naar 12 zetels.
De grote winst voor D66 zal snel volgen. In 1994 zijn er verkiezingen voor de gemeenteraad, de Tweede Kamer en het Europees Parlement. D66 wint maar liefst 24 zetels in de Tweede Kamer, de beste uitslag ooit (alleen geëvenaard in 2021). Na lange onderhandelingen treedt D66 toe tot het eerste Paarse kabinet – voor het eerst een kabinet zonder het CDA.
In hetzelfde jaar groeit D66 in het Europees Parlement van 1 naar 4 zetels.
Wim Kok en Hans van Mierlo - Wim Kok en Hans van Mierlo tijdens de formatie voor het paarse kabinet in augustus 1994. • Beeld: Roel Rozenburg / HH
Hans van Mierlo - D66-leider Hans van Mierlo stapt in een paarse Mercedes. • Beeld: Roel Rozenburg / HH
Partijtop - De D66 partijtop drinkt in de lobby van hotel Krasnapolsky een kopje koffie, voordat Van Mierlo zal bekendmaken dat minister Borst van VWS hem opvolgt. In Amsterdam in 1997. • Beeld: Roel Rozenburg / HH
1 / X
1995 – 2009
Veel bereikt door de jaren heen
D66 is een sociaal-liberale partij. Het karakter van de partij is door de jaren heen ongewijzigd. De partij zet zich onverminderd in voor goed onderwijs, een sterk en slagvaardig Europa, individuele vrijheden en een duurzame, toekomstbestendige economie. De afgelopen jaren heeft D66 veel bereikt. Zelfbeschikking is inmiddels de norm: abortus, euthanasie en de openstelling van het huwelijk voor iedereen zijn wettelijk geregeld. De weigerambtenaar behoort definitief tot het verleden. Ook zijn de Ombudsman en het spreekrecht voor slachtoffers dankzij D66 niet meer weg te denken. En kun je winkelen wanneer je wilt, ook op zondag. Meeregeren in Paars I en II – voor het eerst zonder het CDA – bracht voor D66 belangrijke vooruitgang met zich mee.
Roerige tijden
De partij kende ook roerige tijden. Van 1994 tot en met 2007 maakte D66 onderdeel uit van Paars I, II en Balkenende II. Het aantal zetels nam gedurende die periode gestaag af. In 2006 behalen de sociaal-liberalen slechts drie zetels bij de Tweede Kamerverkiezingen. Daarna is de klim naar boven ingezet en werden 5 verkiezingswinsten op rij geboekt.
2007 – 2016
De klim naar boven
In 2009 behaalt D66 3 zetels bij de Europese verkiezingen en boekt bij de Gemeenteraadsverkiezingen in 2010 een enorme winst. Met meer dan 600 gemeenteraadsleden en meer dan 100 wethouders is de partij goed vertegenwoordigd. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in dat jaar stijgt D66 van 3 naar 10 zetels.
Lenteakkoord
In 2012 valt kabinet Rutte I uiteen, omdat de PVV wegloopt uit de Catshuisgesprekken over miljardenbezuinigingen. D66 neemt samen met de ChristenUnie en GroenLinks verantwoordelijkheid door de handen ineen te slaan en samen met het CDA en de VVD afspraken te maken over een omvangrijk bezuinigingspakket. Het Lenteakkoord is een feit. Hiermee voorkomt D66 bezuinigingen op het onderwijs, de rechtspraak en het PGB. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2012 behaalde de partij 12 zetels.
Groei op ieder niveau!
Hierna volgde een mooie overwinning tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2014. In datzelfde jaar werd D66 de grootste partij van Nederland bij de verkiezingen voor het Europees Parlement.
Bij de Provinciale Statenverkiezingenvan maart 2015 boekte D66 in álle provincies een winst en een verdubbeling in de Eerste Kamer. Dat betekent acht keer verkiezingswinst op rij. En niet alleen op politiek vlak maar ook qua organisatie heeft D66 een enorme groei meegemaakt. Wanneer de partij in 2016 haar 50-jarig jubileum viert is de partij de grens van 25.000 leden ruimschoots gepasseerd! Een prachtige ontwikkeling!
Alexander Pechtold - D66-leider Alexander Pechtold onderhandelt in 2010 met Mark Rutte, Job Cohen en Femke Halsema over een nieuw kabinet. Deze onderhandelingen mislukken. • Beeld: Roel Rozenburg / HH
De fractiekamer van D66 - Als in 2012 het kabinet valt onderhandelen verschillende partijen over een nieuwe begroting. Deze gesprekken vinden plaats in de fractiekamer van D66. • Beeld: Roel Rozenburg / HH
1 / X
2017-2021
19 zetels én het kabinet in
In 2017 wint D66 de Tweede Kamerverkiezingen. Onder leiding van Alexander Pechtold haalt de partij haar op één na beste uitslag ooit: 19 zetels in de Tweede Kamer. Dit jaar boekt D66 ook een absoluut ledenrecord van 28.820 leden.
Na een moeizame onderhandelingsperiode van zeven maanden doet D66 mee in een kabinet met VVD, CDA en de ChristenUnie. Voor D66 de manier om links en rechts te verbinden. De partij levert zes bewindspersonen. Later in de de kabinetsperiode levert D66 zeven bewindspersonen, waarvan vijf vrouwen. Kajsa Ollongren wordt vicepremier. In 2019 neemt Wouter Koolmees deze rol tijdelijk over.
In het kabinet krijgt D66 veel voor elkaar. De resultaten zijn er. D66 weet doorbraken te forceren waar eerdere kabinetten de tanden op stuk beten. Het klimaatakkoord, de grootste onderwijsinvestering in jaren, het kinderpardon en na tien jaar eindelijk een pensioenakkoord. D66 weet onder leiding van Pia Dijkstra de historische nieuwe Donorwet door Tweede en Eerste Kamer te loodsen.
Beeld: D66 boekte in maart 2021 een absoluut ledenrecord. Nooit eerder waren 30.000 mensen lid van D66.
Sjoerd Sjoerdsma en Pia Dijkstra - In 2017 wint D66 de Tweede Kamerverkiezingen met maar liefst 19 zetels. De op een na beste uitslag ooit! • Beeld: Jeroen Mooijman
Pia Dijkstra en Alexander Pechtold -
De Donorwet van Pia Dijkstra wordt aangenomen. Een bijzonder moment, omdat hiermee patiënten op de wachtlijst voor een donororgaan worden geholpen. • Beeld: ANP
Alexander Pechtold en Wouter Koolmees - D66-leider Alexander Pechtold loopt samen met zijn medeonderhandelaar Wouter Koolmees naar de formatiegesprekken. Zij lopen hand-in-hand om steun te betuigen aan twee hom*omannen die het weekend ervoor in elkaar zijn geslagen toen zij hand-in-hand over straat liepen. • Beeld: D66
Alexander Pechtold - Alexander Pechtold neemt op het 108ste D66-congres na 12,5 jaar afscheid. • Beeld: Jeroen Mooijman
Alexander Pechtold en Rob Jetten - Rob Jetten wordt door de Tweede Kamerfractie unaniem verkozen als de nieuwe fractievoorzitter, de jongste fractievoorzitter van D66 ooit. • Beeld: Jeroen Mooijman
Rob Jetten - Voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis liggen de CO2-doelen vast, om zo klimaatverandering tegen te gaan. Een bijzondere samenwerking tussen links en recht. Bovendien heeft Nederland een klimaatakkoord om zo koploper te worden in de strijd tegen klimaatverandering. Deze 600 afspraken moeten zorgen 49% minder CO2-uitstoot in 2030. • Beeld: D66
Paul van Meenen en Rob Jetten - Dankzij D66 investeert dit kabinet het meeste geld in onderwijs, na jaren bezuinigingen. Leraren krijgen terecht meer salaris en meer geld om de werkdruk te verlagen. Toch is het nog niet voldoende en gaat D66 in 2019 op Scholenreis, om zo ideeën op te halen in het onderwijs om het nog beter te maken. • Beeld: Jeroen Mooijman
Alexander Pechtold - Alexander Pechtold treedt in de voetsporen van D66’ers als Hans van Mierlo, Els Borst en Jan Terlouw. Hij ontvangt het erelidmaatschap, de hoogste onderscheiding binnen D66, voor al zijn inzet voor de partij, die hij in 2003 van de politieke dood redde. • Beeld: Jeroen Mooijman
1 / X
Alexander Pechtold neemt afscheid als partijleider
In het najaar van 2018 treedt Alexander Pechtold af als partijleider. Na 12,5 jaar is het tijd voor nieuw leiderschap. Voor een nieuwe generatie. Hij kondigt zijn vertrek aan op het partijcongres in Den Bosch. Enkele dagen later kiest de Tweede Kamerfractie Rob Jetten tot nieuwe fractievoorzitter.
In deze kabinetsjaren neemt de kiezersgunst wat af. Tegelijkertijd blijft D66 zich vernieuwen. De partij ontwikkelt de nieuwe visie ‘Democratie van Nu’, een nieuwe onderwijsvisie en maakt plannen om de veestapel te halveren om de natuur te beschermen en om het toeslagenstelsel af te schaffen.
Alexander, bedankt!
Alexander Pechtold - Alexander Pechtold neemt op het 108ste D66-congres na 12,5 jaar afscheid. • Beeld: Jeroen Mooijman
Nieuw leiderschap en meer D66-kiezers dan ooit!
In de zomer van 2020 stelt Sigrid Kaag zich kandidaat voor het partijleiderschap. Met overweldigende steun van 95% winst zij de interne verkiezingen. In maart 2021 voert zij het D66-team aan.
Ondertussen schrijven de leden van D66 vol enthousiasme een nieuw verkiezingsprogramma. Ondanks de coronacrisis weten leden elkaar online te vinden om nieuwe plannen uit te werken en campagne te voeren. Heel veel nieuwe mensen weten D66 te vinden en worden lid. Halverwege 2021 heeft D66 voor het eerst in haar geschiedenis 30.000 leden.
Bij de verkiezingen op 17 maart 2021 boekte D66 onder leiding van Sigrid Kaag een historische overwinning. Voor het eerst stemden meer dan 1,5 miljoen mensen op D66. Voor het eerst werd D66 de tweede partij in de Tweede Kamer. Met maar liefst 24 zetels kan D66 nu werken aan een land waar we iedereen vrij laten, maar niemand laten vallen.
Lees verder over de formatie
Sigrid Kaag - In de zomer van 2020 is het aan de leden van D66 om een nieuwe partijleider te kiezen. D66-minister Sigrid Kaag wordt met overweldigende meerderheid van 95% van de stemmen gekozen tot partijleider. Zij voert D66 aan bij de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2021. • Beeld: Jeroen Mooijman
Sigrid Kaag en Wouter Koolmees - D66-leider Sigrid Kaag neemt het verkiezingsprogramma voor de verkiezingen van 2021 in ontvangst uit handen van Wouter Koolmees. • Beeld: Jeroen Mooijman
Digitaal congres - Sigrid Kaag spreekt het online D66-congres toe op zaterdag 18 november 2020. • Beeld: Jeroen Mooijman
Sigrid Kaag - D66-leider Sigrid Kaag spreekt het D66-congres toe. • Beeld: Jeroen Mooijman
Sigrid Kaag - Reactie Sigrid Kaag na het horen van de eerste exit poll. • Beeld: Martijn Beekman
Sigrid Kaag - D66-leider Sigrid Kaag na haar gesprekken met de verkenners. • Beeld: D66
Sigrid Kaag en Vera Bergkamp - Sigrid Kaag feliciteert Vera Bergkamp na haar verkiezing tot Voorzitter van de Tweede Kamer. • Beeld: Tweede Kamer
1 / X
Een terugblik op onze campagne uit 2021!
Sigrid Kaag - Reactie Sigrid Kaag na het horen van de eerste exit poll. • Beeld: Martijn Beekman
